Η Μεγάλη Σαρακοστή έχει ένα εντελώς δικό της λειτουργικό βιβλίο, το Τριώδιο. Το Τριώδιο περιλαμβάνει ύμνους και βιβλικά αναγνώσματα για την κάθε ημέρα της περιόδου αυτής που αρχίζει με την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου και τελειώνει με τον Εσπερινό του Αγίου και Μεγάλου Σαββάτου. Οι ύμνοι του Τριωδίου συντάχθηκαν στο μεγαλύτερο μέρος τους, αφού σταμάτησαν να υπάρχουν κατηχούμενοι (δηλαδή σταμάτησε το βάπτισμα των ενηλίκων και η απαραίτητη προετοιμασία τους γι’ αυτό). Έτσι η έμφαση των ύμνων δεν είναι στο Βάπτισμα αλλά στη μετάνοια. Δυστυχώς πάρα πολύ λίγοι άνθρωποι σήμερα γνωρίζουν και καταλαβαίνουν τη μοναδική ομορφιά και το βάθος της υμνολογίας της Μεγάλης Σαρακοστής. Η άγνοια των ύμνων του Τριωδίου είναι η βασική αιτία που μας κάνει σιγά σιγά να παραμορφώνουμε την κατανόηση, τον σκοπό και το νόημα της Μεγάλης Σαρακοστής. Μια τέτοια παραμόρφωση, που γίνεται σιγά σιγά στη νοοτροπία των χριστιανών, μειώνει τη Μεγάλη Σαρακοστή και την κάνει νομική «υποχρέωση» και σύνολο κανόνων διαιτητικής. Η αληθινή έμπνευση και η πρόκληση που κρύβει η Μεγάλη Σαρακοστή έχει χαθεί σήμερα και δεν υπάρχει άλλος τρόπος να ανακαλυφθεί παρά μόνο με μια προσεκτική παρακολούθηση των ύμνων του Τριωδίου.
Είναι σημαντικό, λόγου χάρη, το πόσο συχνά οι ύμνοι αυτοί μας προειδοποιούν συγκεκριμένα για την «τυπική» και επομένως, υποκριτική αντίληψη της νηστείας. «Βρωμάτων νηστεύουσα, ψυχή μου… εἰ μη γάρ ἀφορμή σοι γένηται προς διόρθωσιν, ὡς ψευδής μισεῖται παρά Θεοῦ, και τοῖς κακίστοις δαίμοσι ὁμοιοῦσαι…» .
Όλη τη Μεγάλη Σαρακοστή στους ύμνους τονίζεται η αντίθεση ανάμεσα στην ταπείνωση του Τελώνη και στη φαρισαϊκή υπερηφάνεια και αυτοπροβολή, ενώ καταγγέλεται η υποκρισία. Αλλά ποια ακριβώς είναι η πραγματική νηστεία; Το Τριώδιο απαντάει: Είναι πρώτα απ’ όλα η εσωτερική καθαρότητα: «…ἀληθής νηστεία, ἡ τῶν κακῶν ἀλλοτρίωσις, ἐγκράτεια γλώσσης, θυμοῦ ἀποχή, ἐπιθυμιῶν χωρισμός, καταλαλιᾶς, ψεύδους και ἐπιορκίας…».
Επίσης είναι η επιστροφή στην αγάπη, η πάλη εναντίον της διασπασμένης ζωής, εναντίον του μίσους, της αδικίας, της ζήλειας: «…λύσωμεν πάντα σύνδεσμον αδικίας, διαρρήξωμεν στραγγαλιάς βιαίων συναλλαγμάτων,…δώσωμεν πεινῶσιν ἂρτον, και πτωχούς ἀστέγους εἰσαγάγωμεν εἰς οἲκους…», «… ἀφήσωμεν τῆς σαρκός την εὐπάθειαν, αὐξήσωμεν τῆς ψυχῆς τα χαρίσματα, δώσωμεν ἐνδεέσιν ἂρτο, και προσέλθωμεν Χριστῶ ἐν μετανοίᾳ βοῶντες: ὁ Θεός ἡμῶν, ἐλέησον ἡμᾶς».
Ενώ πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι η Μεγάλη Σαρακοστή είναι περίοδος κατά την οποία απαγορεύονται κάποια πράγματα, σα να ευχαριστιέται δηλαδή ο Θεός βασανίζοντάς μας, για εκείνους που έγραψαν τους ύμνους τούτους η Μεγάλη Σαρακοστή είναι εντελώς το αντίθετο. Είναι η επιστροφή στην «κατά φύσιν» ζωή, στην «εγκράτεια» που ο Αδάμ και Εύα καταπάτησαν, με αποτέλεσμα ο πόνος και ο θάνατος να μπουν στον κόσμο. Έτσι η Μεγάλη Σαρακοστή χαιρετίζεται σαν μια πνευματική άνοιξη και σαν περίοδος χαράς και φωτός: «Ἀνέτειλε το ἒαρ τῆς νηστείας, και το ἂνθος τῆς μετανοίας…», «Το τῆς Νηστείας διάγγελμα, περιχαρῶς ὑποδεξώμεθα…».
Μόνο εκείνοι που «ἀγάλλονται ἐν Κυρίῳ», και που ο Χριστός και η Βασιλεία Του είναι ο αιώνιος πόθος και η χαρά της ύπαρξής τους, μπορούν χαρούμενα να δεχθούν την πάλη εναντίον της αμαρτίας και να γίνουν μέτοχοι της τελικής νίκης. Ακριβώς γι’αυτό απ’όλες τις κατηγορίες των Αγίων, μόνο τους Μάρτυρες επικαλούμαστε και υμνούμε με ειδικούς ύμνους (Μαρτυρικόν) κάθε μέρα στη διάρκεια της Μεγάλης Σαρακοστής. Και αυτό επειδή οι Μάρτυρες είναι ακριβώς εκείνοι που προτίμησαν τον Χριστό από καθετί άλλο σ’αυτό τον κόσμο ακόμα και από την ίδια τη ζωή τους. Αυτοί είναι οι σύντροφοί μας, οι εμπνευστές μας στον αγώνα για να επικρατήσει το θείο, το ουράνιο και το αιώνιο μέσα μας. «Ἓν πνέοντες, προς ἓν βλέποντες οἱ αθλοφόροι Μάρτυρες, μίαν ὁδόν ζωῆς εὐράμενοι…», «Τον θώρακα τῆς πίστεως ἐνδυσάμενοι καλῶς,… …τοῖς τυράννοις ἀνδρείως ἀντικατέστησε και διαβόλου την πλάνην κατεδαφίσατε, νικηταί γενόμενοι… πρεσβεύσατε ἀεί ὑπέρ ἡμῶν, εἰς το σωθῆναι τας ψυχάς ἡμῶν».
Σε όλη τη διάρκεια των σαράντα ημερών ο Σταυρός και η Ανάσταση του Χριστού και η ακτινοβόλα χαρά του Πάσχα αποτελούν το ύψιστο «σημείο αναφοράς» όλων των ύμνων στην υμνογραφία της Μεγάλης Σαρακοστής. Είναι μία διαρκής υπενθύμιση ότι, οσοδήποτε στενός και δύσκολος κι αν είναι ο δρόμος, τελικά οδηγεί στην Τράπεζα του Χριστού, στην Βασιλεία Του. «Την πάνσεπτον ἐγκράτειαν ἐναρξώμεθα φαιδρῶς… ὃπως λαμπροφόροι προφθάσωμεν εἰς την ἁγίαν και τριήμερον Ἀνάστασιν την καταλάμπουσαν ἀφθαρσίαν τῳ κόσμῳ».
ΤΡΙΩΔΙΟ – το άγνωστο και παραμελημένο βιβλίο! Αν μόνο γνωρίζαμε την ύπαρξή του, αν μπορούσαμε να το ανακαλύψουμε, θα μας βοηθούσε να αγκαλιάσουμε όχι μόνο το πνεύμα της Μεγάλης Σαρακοστής αλλά και αυτής της ίδιας της Ορθοδοξίας, την «πασχαλινή» της αντίληψη για τη ζωή, το θάνατο και την αιωνιότητα.
